میلاد حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها مبارک باد.

بخشی از مصاحبه روزنامه قدس با حجت الاسلام و المسلمین احمد عابدی

* درباره شخصیت ممتاز و فضایل علمی حضرت فاطمه معصومه (س) صحبت بفرمایید؟

حضرت امام خمینی،رضوان ا… تعالی علیه،در مدح حضرت فاطمه معصومه (س)، قصیده ای دارند كه در دیوان ایشان نیز به چاپ رسیده است. حضرت امام در آن شعر، حضرت معصومه (س) را به عنوان “فاطمه ثانی” معرفی می كنند و همه كمالات و فضایلی را كه در حضرت زهرا(س) سراغ داریم، به نوعی در حضرت معصومه (س) بیان كرده اند، كه شروع فرمایش امام این است :"زیبد اگرخاك قم به عرش كند فخر"؛ یعنی در خاك قم یك گوهر گرانبهایی نهفته است كه به موجب آن، خاك قم این ارزش را دارد كه به عرش افتخار كند. در مقام علمی حضرت معصومه (س) همین بس كه بگوییم زمانی عده ای از مردم كوفه برای پرسش یك مسأله مهم فقهی به مدینه آمدند كه پاسخ آن را از امام كاظم(ع) سؤال كنند، حال آن كه آن حضرت در مسافرت بودند. مردم به در خانه امام رفتند و حضرت معصومه (س)، كه در آن زمان دختری هفت ساله بودند، به مردم گفتند كه سؤالتان را بنویسید و بدهید.

آنها سؤال را نوشتند و حضرت پاسخ سؤال آنها را نوشت. آنان بدون این كه به پاسخ یك دختر هفت ساله اعتماد كنند، از شهر مدینه بیرون رفتند كه در بین راه با كاروانی روبرو شدند كه اتفاقاً امام كاظم(ع) هم در آن كاروان بودند.

آنان با اظهار خوشحالی، جریان را برای ایشان تعریف كردند. امام(ع) فرمودند كه آن نامه را بدهید تا ببینم پاسخ چه بوده است. وقتی ایشان پاسخ دخترشان را دیدند، فرمودند:"فداها ابوها"؛ یعنی پدرش فدای او باد. در زمان امام رضا(ع) هم این احتمال وجود دارد وقتی كه ایشان به خراسان تشریف بردند، پاسخ مسایل فقهی و مشكلات دینی مردم را به حضرت ارجاع داده باشند.

بعضی از بزرگان، مقام حضرت معصومه (س) را مقامی نزدیك به عصمت دانسته اند.

* لطفاً با تبیین واژه عصمت، قدری درباره این مقام حضرت توضیح دهید؟

باید گفت كه عصمت یك امر تشكیكی است. یك بار شما می گویید چهارده معصوم و یك بار هم می گویید 124 هزار پیامبر معصومند. هر دو درست است؛ یعنی 124 هزار پیامبر هم عصمت دارند، پس چرا ما می گوییم چهارده معصوم؟ این بدان معناست كه بالاترین درجه عصمت را چهارده معصوم(ع) دارند و این معنی اش این نیست كه كسی معصوم نباشد. با توجه به اینكه عصمت یك امر تشكیكی است پس می توان گفت كه بالاترین عصمت را چهارده معصوم(ع) دارند.پس این عصمت را می توان هم در حضرت زینب دید و هم در قمر بنی هاشم. قطعاً حضرت فاطمه معصومه (س) هم این عصمت را خواهند داشت. البته باید به این نكته هم توجه كنیم كه هم عصمت و هم علم لدنی، چیزی است كه هم اكتسابی است و هم موهبتی، یعنی این طور نیست كه خدای متعال بی جهت كسی را به این درجه برساند. این طور هم نیست كه بعضی تصور كنندخدا هر را كه دلش خواست پیامبر می كند و هر كسی را خواست امام می كند و هر كس را نخواست، نه. در مقابل، این هم درست نیست كه بگوییم هر كس تلاش كند، می تواند خودش را به این درجه برساند. چنین درجه ای ، هم به تلاش نیازمند است هم به تفضل خدا.

بنابراین این بزرگواران یك كمالات روحی و یك ظرفیتی در خودشان دارند و یك لطفی هم از ناحیه خدای متعال به آنان می شود.

* هجرت حضرت معصومه (س) چه نوع هجرتی است، سیاسی یا عاطفی و صرفاً برای دیدن امام رضا(ع)؟

هجرت حضرت معصومه(س) به ایران به دنبال درخواست امام رضا(ع) بود، آن هم به گونه ای كه امام رضا(ع) قاصدی را با تعجیل در پی حضرت می فرستند و از ایشان می خواهند فوراً به سوی ایران حركت كنند. چنین تأكید و عجله ای نشان می دهد كه مسایل سیاسی آن زمان باید مد نظر قرار گرفته باشد، بویژه اینكه حضرت معصومه (س) خطیب بوده و سخنرانی های پرشوری می كرده اند.

سپس یك احتمال هم از آمدن حضرت به ایران، می تواند این باشد كه امام رضا(ع) پس از پذیرش ولایتعهدی تحمیلی از سوی مأمون، از حضرت معصومه (س) می خواهند به ایران بیاید تا با آن خطابه های آتشین خود، افكار مردم را روشن كند و دیدگاههای خودشان را توسط حضرت معصومه (س)، به مردم منتقل كنند.

*با وجود اینكه در اخبار ائمه(ع) آمده بود كه حضرت معصومه (س) در این سفر بیمار شده و در قم وفات می یابند، می توان نتیجه گرفت كه امام رضا(ع) و خود حضرت معصومه (س) می دانستند كه این رسالت سیاسی محقق نمی شود. در این باره چه نظری دارید؟

یك خبرهایی غیبی است و یك اعمالی هم قطع نظر از علم غیب هستند. مثلا ً امام صادق(ع) می فرمایند دختری از فرزندان من در قم مدفون خواهد شد. این خبر غیبی است و خبر غیبی هم می دانید كه هیچگاه تكلیف آور نیست؛ یعنی كسی كه از غیب خبر دارد باید جوری رفتار كند كه من علم غیب ندارم. لذا حضرت امام هشتم(ع) علم غیب دارند و حضرت معصومه (س) هم قطعاً علم غیب دارند، ولی برای طی روال عادی، باید آن سفر به همان منظور انجام شود.

*استقبال مردم قم را می توان جلوه هایی از ولایتمداری ایرانیان و عشق و توجه آنان به خاندان رسول اكرم(ص) محسوب كرد. لطفاً گوشه هایی از آن تكریم و استقبال را ذكر كنید.

وقتی حضرت معصومه (س) به همراه كاروانی از مدینه عازم بودند، در نزدیكی ساوه و در منطقه ای به نام آوه، گرفتار جنگی می شوند كه در آن جنگ عده ای از سادات به شهادت می رسند.

شواهد نشان می دهد كه آن جنگ كار خود مأمون بوده است، زیرا به چنین كاروان با عظمتی كه به دعوت امام رضا(ع) به ایران سفر می كردند، كسی جز عمال حكومت، جرأت حمله ندارد.

وقتی كه مردم قمی متوجه حضور حضرت در آن منطقه می شوند، عده ای از آنها به همراه رئیس شهر قم “موسی بن خزرج"، به طرف ساوه رفته و از حضرت دعوت می كنند به قم تشریف بیاورند. وقتی حضرت به قم می آیند موسی بن خزرج ایشان را به منزل خود می برد. اول از همه موسی بن خزرج منزل خود را وقف حضرت كرد و گفت:من، اموال من و … همه از آن شماست و بقیه مردم قم هم آمدند و بخشهای زیادی از دارایی و اموال خود را تقدیم حضرت معصومه (س) كردند.

همین مكانی كه هم اكنون مدفن حضرت می باشد، در گذشته باغی بوده، موسوم به بابلان كه از منطقه های بسیار خوب قم بوده است. این منطقه را هم آن موقع وقف ایشان می كنند. دقیقاً به دلیل این استقبال جالب و كم نظیر مردم قم است كه بعدها می بینیم فرزندان امامان؛ مثل دختر امام جواد(ع) و یا دختر امام هادی(ع) هم می آیند كنار حضرت معصومه (س) و اینجا را مكان زندگی، عبادت و مدفن خود قرار می دهند.

* لطفاً درباره مقام شفاعت حضرت معصومه (س)، بویژه از زبان مبارك ائمه اطهار(ع) اگر سخن هست، بیان كنید؟

نكته ای كه خیلی جالب به نظر می رسد و حتی برخی مراجع تقلید هم آن را ذكر كرده اند، این است كه امام نهم(ع) فرموده اند:"هر كس حضرت معصومه (س) را زیارت كند، بهشت بر او واجب می شود” یا امام صادق(ع) طبق یك روایتی می فرمایند: “همه امت جد من محتاج شفاعت حضرت معصومه (س) اند و با شفاعت ایشان به بهشت می روند” خوب ما اگر بخواهیم همین یك سخن را تحلیل كنیم، باید بگوییم كه بسیاری از امت رسول خدا (ص) محتاج شفاعت حضرت می باشند، در واقع مقام شفاعت ایشان را نشان می دهد. و اینكه در زیارتنامه ایشان می خوانیم:"وان لك عندا… شاناً من الشأن". احتمال دارد این شأن مخصوصی كه برای حضرت(س) ذكر شده، همان باشد كه عرض شد. جالب است كه بدانیم به جز حضرت معصومه (س) ما هیچ امامزاده ای را پیدا نمی كنیم كه زیارت “ماثور” داشته باشند؛ یعنی اینكه خود ائمه(ع) برای او زیارت نامه گفته باشند، حضرت معصومه (س) چنین افتخاری را دارد. شاید پس از نجف اشرف، مدفن هیچ امامزاده ای و حتی امام معصومی را نتوان یافت كه این چنین مراجع تقلید، دور آن حلقه زده باشند.

* آیا از ارادت و عشق مراجع و علمای گذشته نسبت به این آستان مقدسه، نمونه هایی در ذهن دارید؟

نمونه هایی از این دست زیادند، برای مثال می دانید مرحوم آیةا… بروجردی خود دارالتقریب داشتند و با الازهر مصر هم در ارتباط بودند و حتی علمای اهل سنت برای دیدار ایشان فراوان به قم می آمدند. نقل است كه ایشان فرموده بودند كه هر كسی به قم می آید، اگر به زیارت حضرت معصومه (س) نرود، حق ندارد با من ملاقات كند. یك جمله هم از امام خمینی(ره) نقل شده كه ایشان فرموده اند من هر چه دارم از دو چیز دارم. یكی زیارت حضرت معصومه (س) است و دیگری نماز شب، و این نشان می دهد كه علما و مراجع تقلید چقدر ارادتشان به حضرت زیاد بوده است. مرحوم شیخ عبدالكریم حائری وقتی كه حوزه قم را تأسیس می كنند، می بینیم كه درس خودشان را بالای سر آن حضرت گذاشته و در آنجا درس می گویند. و یا مرحوم ملاصدرا در كتاب “انصار” وقتی كه به بحث اتحاد عاقل و معقول می رسد، در حاشیه ” اسفار ” می نویسد، كه اتحاد عاقل و معقول برای من حل نشد تا وقتی كه رفتم به زیارت دختر باب الحوائج الی ا…، و حضرت معصومه (س) این را به من الهام كرد. اهتمام علما و مراجع بزرگوار تقلید مبنی بر اینكه مدفن آنها در آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) باشد نیز خود حكایت مفصلی دارد تا جایی كه حتی علمای شهرهای دور و نزدیك هم به نوعی وصیت می كنند كه پس از مرگ، در كنار حضرت دفن شوند.

* از این همه مقام والایی كه برای حضرت معصومه (س) تبیین شده، آیا می توان به نوعی توجه اسلام را به ارزش و مقام زن استنباط كرد؟

در مورد جایگاه زن در اسلام. این مسأله برای ما روشن است كه زن، امام نیست، اما می تواند ولی خدا باشد. فاطمه زهرا(س) ولی خداست. حضرت معصومه (س) هم ولی خداست. از طرفی امام خمینی(ره) واژه ولی را معنا كرده اند.

ایشان می فرمایند:"ولی یعنی نهایت قرب به خدا". اینكه می گوییم حضرت معصومه (س) یا حضرت زهرا(س) ولی خدا هستند؛ یعنی مقرب ترین افراد به خدا بوده اند. این نشان می دهد كه در فرهنگ و نگاه شیعه، حتی نزدیكترین افراد به خدا را نیز در زنان جستجو می كنیم. به هر حال آنچه كه كمال است، قرب به خداست و قرب به خدا هم مربوط به روح انسان است.

* به مؤسس بزرگوار حوزه علمیه قم، مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری اشاره كردید. به نظر شما چه انگیزه هایی موجب شد كه ایشان قم را برای چنین كاری انتخاب كنند؟

تا زمان مرحوم شیخ عبدالكریم حائری، قم هیچ وقت از جنبه حوزه علمی و حدیثی تهی نبوده است. برای مثال می نویسند كه مرحوم سیدبحرالعلوم و حتی صدرالمتألهین به قم می آمدند، در خیابان منتهی به حرم كفشهای خود را در می آوردند. و با پای برهنه می رفتند، و اعتقاد داشتند كه آنجا قبر علما و محدثین شیعه است و این اتفاقات مربوط به قبل از دوره مرحوم شیخ عبدالكریم بوده است. اینها نشان می دهد كه قم همیشه شهری عالم و معلم پرور بوده و محدثان بزرگی در آن بوده اند. نقل می كنند مرحوم شیخ عبدالكریم هم وقتی بیمار می شوند توسلی به حضرت سیدالشهدا(ع) پیدا می كنند كه من برای آخرتم كاری نكرده ام و آن توسل باعث می شود كه ایشان شفا یابند و پس از عزیمت به ایران و حضور در اراك، مردم قم به اراك رفته و ایشان را دعوت می كنند. این بود كه آن بزرگوار به قم تشریف آورده و حوزه علمیه عظیم قم را تأسیس می كنند. به هر حال سابقه علمی قم در این انتخاب كاملاً نقش داشته است.

* به نظر شما كدام بعد از شخصیت حضرت معصومه (س) ناشناخته مانده است كه شایستگی طرح داشته باشد؟

اگر من بخواهم بحث پایانی ام را راجع به حضرت فاطمه معصومه (س) عرض كنم، باید به جایگاه قدسی حضرت اشاره كنم و به جایگاه و مكانت روحی و طهارت حضرت معصومه (س).

به هر حال طهارت یك طهارت ظاهری و یك طهارت معنوی و باطنی است. اینكه یك بانویی به یك چنین عظمتی برسد، كه هزار و چند صد سال، مراجع تقلید شیعه دور او حلقه بزنند، درسشان را كنار مرقد مطهر او برگزار كنند، سر وقت نماز و عبادتشان در كنار حضرت معصومه (س) باشند و واسطه بین خود و خدای خود را حضرت معصومه (س) قرار دهند، این حكایت از آن مقام قدسی روح مطهر حضرت معصومه (س) دارد.آن چیزی كه پیام اصلی حضرت معصومه (س) برای همه مردم كشور و بویژه خانمها و نسل جوان است، اینكه یك انسان با عبادت و معنویت، به چه درجه ای می تواند برسد.

من یادم است كه مرحوم علامه طباطبایی در ایام ماه مبارك رمضان، همیشه كارشان این بود كه نیم ساعت مانده به اذان مغرب حركت می كردند و به حرم می آمدند و پس از زیارت و دعا، وقتی كه اذان گفته می شد، بلند می شدند، و به عنوان افطار، بوسه ای نثار ضریح مطهر حضرت می كردند. آری خدا را در علم می توان یافت، ولی خدا را در عبادت بهتر می توان جستجو كرد. این گونه است كه یك بانویی با طهارت و عبادتهایش به مقامی می رسد كه فقهایی مثل مرحوم بروجردی و فیلسوفانی مثل ملاصدرا این گونه به دور آستان مقدسه اش حلقه می زنند.